ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE KOORDYNACJĘ WZROKOWO-RUCHOWĄ I PRECYZYJNE RUCHY RĄK
(MOTORYKA MAŁA)

Ćwiczenia te stanowią ostatni etap przygotowania dziecka do nauki pisania. Mogą być one wykorzystywane również w toku zajęć rozwijających analizę i syntezę wzrokową i orientację przestrzenną.
Dobre rezultaty daje ich prowadzenie także w okresie właściwej nauki pisania, poprzedzając nimi każdorazowo ćwiczenia w pisaniu.
Strona motoryczna umiejętności pisania polega na skoordynowaniu ruchów ręki – ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców. Układ kostny i mięśniowy dziecka w wieku 6-7 lat nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, dlatego też w początkach nauki pisania szczególne trudności sprawia dziecku:

• zharmonizowanie dużych (ramię, przedramię) i małych ruchów ręki (dłoń, nadgarstek, palce) z równoczesną umiejętnością włączenia odpowiednich napięć poszczególnych grup mięśni;
• konieczność posługiwania się szeregiem drobnych, nieznacznie tylko zróżnicowanych ruchów przy stałej zmianie ich kierunków (w górę, w dół – ruchy podbiegające) przy jednoczesnym zachowaniu kierunku pisania (od lewej strony ku prawej – ruchy postępujące);
• organizacja przestrzenna i rytmiczność pisma (miejsce rozpoczynania wyrazów, rozmieszczenie w liniaturze, utrzymanie właściwych odstępów oraz rozmiarów liter.

Cel ćwiczeń:

• Korektywny:

• • • likwidowanie zbyt silnego chwytania narzędzia pisarskiego;
    • likwidowanie zbyt silnego nacisku wywieranego na nie w trakcie rysowania;
    • likwidowanie silnego napięcia mięśniowego, krępującego swobodne ruchy ręki.

• Usprawniający:

• • • wyrabianie swobodnych, płynnych ruchów ręki podczas malowania, ale mieszczących się w obrębie wyznaczonej płaszczyzny,

• Doskonalący:

• • • wykonywanie szybkich, lekkich, swobodnych i precyzyjnych ruchów dłonią podczas malowania.

• Relaksacyjny.

Rysowanie równocześnie obiema rękami.

• Na arkuszu papieru dziecko maluje równocześnie obiema rękami proste linie poziome ku środkowi, doprowadzając do zetknięcia linii w jednym punkcie. Można wyznaczyć punkt zbieżności coraz bardziej na lewo i dopingować dziecko do równoczesnego dojścia obu rąk do tego punktu („Wyścig” obu rąk).
• Prowadzący rysuje ołówkiem proste i dość duże kształty (ok. 25 cm) np. spirale, kontury skrzydeł motyla itp. Dziecko maluje równocześnie obiema rękami wzdłuż linii narysowanej przez prowadzącego.

Malowanie palcem maczanym w farbie klejowej, a potem malowanie pędzlem, kredką różnych dużych (a potem coraz mniejszych) form kolistych i spiralnych, najpierw na dużym formacie papieru, a potem na coraz mniejszym.
Np. malowanie kół, baloników, jabłuszek, piłeczek, kłębuszków, ślimaczków itp. Przy tym należy zwrócić uwagę na to, aby okrężny ruch ręki miał kierunek przeciwstawny ruchowi wskazówek zegara – aby był w ten sposób zgodny z kierunkiem pisania wielu liter, np. e, d itp.

Malowanie suchym palcem lub patykiem na zamalowanej świeżą farbą klejową powierzchni papieru. Dziecko zamalowuje swobodnym, rozmachowym ruchem pas papieru o wymiarach 15 cm na 50 cm. Zanim farba zdąży wyschnąć, rysuje palcem wskazującym kłębuszki, spirale itp. Na namalowanym klejową farbą arkuszu z bloku, dziecko rysuje palcem lub patykiem przedmioty i kompozycje wg własnego wyboru.

Malowanie prostych wzorów w formie szlaczków grubym pędzlem lub patykiem.
Dziecko otrzymuje pasek papieru o wymiarach 12 cm X 40 cm, a prowadzący rysuje początek szlaku. Dzieciom mniej sprawnym można narysować szlaczek ołówkiem, a one namalują go po wyznaczonej linii. Stopniowo zwężamy szerokość pasków papieru, np. do 7 cm, potem polecamy namalować wzór w szerokich liniach (ok. 3 cm). Stopniowo doprowadzamy dziecko do rysowania szlaczków w zeszytach o trzech liniach. Zwiększamy również stopień trudności wzorów, wprowadzając kredkę. Kiedy dziecko opanuje już wzory faliste ciągłe, kształcące płynność ruchu (nie wymagające odrywania ręki), możemy ćwiczyć umiejętność dowolnego zatrzymywania i przerywania ruchu przy pomocy odpowiednich wzorów, np. uczeń rysuje: kółko – kwadrat – kółko itp. Bardzo kształcące są również szlaczki wykonywane na kratkowanym papierze.

Odtwarzanie układów linearnych z elementów powtarzających się cyklicznie, różniących się kształtem lub kolorem (np. kwadrat, kółko, trójkąt; białe kółko, czerwone kółko, niebieskie kółko itp.) w liniaturze, zgodnie z kierunkiem pisania.

Rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze, w zmniejszającym się stopniowo wymiarze aż do liniatury zeszytu, według stopnia trudności: wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru i odwzorowywanie.

Rysowanie za pomocą szablonów figur geometrycznych i nieskomplikowanych przedmiotów, według stopnia trudności: szablony wewnętrzne (wycięty otwór w tekturce lub tworzywie) i szablony zewnętrzne (wycięty kształt do obrysowania).

Obwodzenie konturów według podanego wzoru:

• Pogrubianie konturu. Dziecko otrzymuje rysunek o słabo zaznaczonym konturze. Ma za zadanie pogrubienie istniejącego konturu przy użyciu pędzla, kredki, patyka.
• Przerysowanie konturu rysunku przez kalkę techniczną. Dziecko otrzymuje rysunek o wyraźnie zaznaczonym konturze, na rysunek ten nakłada kalkę techniczną, którą przymocowujemy pineskami do podłożonej pod rysunek drewnianej deseczki. Zadaniem dziecka jest dokładne przerysowanie konturu.

Wypełnianie konturów:

• Zamalowywanie farbami płaszczyzny wyznaczonej konturem. Dziecko otrzymuje rysunek konturowy. Powinno pokryć płaszczyznę oznaczoną konturem farbą wodną lub klejowa w taki sposób, aby nie przekroczyć konturu, lecz dokładnie go wypełnić. To samo może wykonać przy pomocy kredek.
• Kolorowanie obrazków o zaznaczonych konturach, przy pomocy kredek.
• Wklejanie wycinanek w uprzednio przygotowany kontur.

Dziecko otrzymuje wycięte z kolorowego papieru figury geometryczne (później może je samo przygotować) oraz karton papieru z zaznaczonymi konturami tych samych figur. Zadanie dziecka polega na dokładnym przyklejeniu każdej figury w miejsce zaznaczone odpowiednimi konturami. Kreskowanie – wypełnianie konturów kolorem za pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych (z zachowaniem kierunków od lewej do prawej i od góry do dołu), Rysowanie wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym.

Kreślenie kształtów graficznych za pomocą kreski łączącej wyznaczone uprzednio punkty.

• Dziecko otrzymuje karton na którym oznaczone są wierzchołki trójkąta, kwadratu, rombu itp. Zadaniem dziecka jest połączenie tych punktów. W ćwiczeniach tych można posługiwać się różnymi przyborami, a więc np. pędzlem i farbami klejowymi, kolorowymi kredkami, długopisem, tuszem itp. Przy poważniejszych zaburzeniach koordynacji wzrokowo-ruchowej, ćwiczenia rozpoczynamy od zadań angażujących główne ruchy ramienia i przedramienia. (Dziecko kreśli duże figury za pomocą dużych narzędzi na dużym arkuszu papieru, umocowanym na tablicy). W dalszej kolejności przechodzimy do ćwiczeń angażujących ruchy dłoni i palców oraz uruchamiamy stopniowo staw nadgarstkowy.
• Dziecko otrzymuje karton, na którym narysowano początek ornamentu geometrycznego. Dalszą część tego ornamentu wyznaczają punkty. Łącząc punkty dziecko powinno kontynuować rysowanie ornamentu.

Kopiowanie przez kalkę techniczną obrazków o różnej tematyce, np. domków, kwiatów, ptaków, grzybków oraz liter i wyrazów pisanych i drukowanych. Początkowo dziecko kopiuje ołówkiem, a następnie piórkiem i tuszem. Może nakleić skopiowane obrazki na kartonie, podpisać je kolorową kredką albo stempelkami z literami alfabetu, a także pokolorować je.

Stemplowanie.
Stemplami wykonanymi z drzewa lub gumy, dziecko komponuje szlaczki figur geometrycznych, od lewej do prawej strony. Np. odbija na przemian: trójkąt, krzyżyk itp. Następnie może komponować różne wzory z tych stempli — tworzyć z nich domki, kwiaty itp. Inny rodzaj stempli, np. przedstawiających zabawki, zwierzęta itp. można – po odbiciu w zeszycie – pokredkować lub pomalować. Posługując się takimi stemplami można robić z dziećmi albumiki zwierząt, kwiatów itp.

Wydzieranki i wycinanki zrobione z kolorowych papierków można naklejać na białe tło i pędzlem umazanym w czarnym tuszu zamalować kontury. Tematy wydzieranek i wycinanek mogą być związane z przeprowadzanymi zajęciami, mogą to być warzywa, owoce, kwiaty itp.

Układanki, gdzie dziecko musi ułożyć z drobnych elementów, np. z kolorowych kołeczków, czy figur geometrycznych pewną całość. Mozaiki, pozwalające utworzyć np. tematyczny obrazek wg wzoru.

Wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności: cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturowych rysunków.

Układanie i przyklejanie na kartce wzorów z kolorowego papieru.
Figury geometryczne, np. kwadraty i prostokąty powinien początkowo przygotować prowadzący, dziecko układa z nich wzory (na przemian — kwadrat, prostokąt) i przykleja poszczególne części na karton. W późniejszych ćwiczeniach , sam uczeń może obrysować potrzebne mu kształty, posługując się odpowiednimi szablonami, a następnie wyciąć i nakleić. Przy tym zawsze trzeba zwracać uwagę na to, aby uczeń wykonywał szlak od lewej do prawej strony.

Origami: łódeczki, samoloty, czapki, kwiaty itp.

Szycie ściegiem fastrygowanym – przewlekanie igły z nitką przez otworki w tekturce.

Nawlekanie koralików.

Przewlekanie sznurków przez otworki w tekturkach.

Zwijanie sznureczka, wężyka igelitowego według wzoru, np. spirali, kwadratu itp. Modelowanie (plastelina, modelina i inne tworzywa), zaczynając od prostych form, jak kulki czy wałeczki, do coraz bardziej złożonych, wymagających łączenia różnych elementów.

Modelowanie (plastelina, modelina i inne tworzywa), zaczynając od prostych form, jak kulki czy wałeczki, do coraz bardziej złożonych, wymagających łączenia różnych elementów.

Majsterkowanie oraz wykonywanie ludzików, zwierząt itp. z różnorodnego materiału, np. z kasztanów, słomy, patyczków, skrawków materiału według wzoru oraz zgodnie z własną kompozycją dziecka.

Montowanie konstrukcji z gotowych elementów: klocków, krążków itp.

Ćwiczenia sprawnych ruchów palców i rozluźniające napięcie mięśniowe.
Naśladowanie gry na pianinie, pisania na maszynie, odtwarzanie rytmu deszczu, strząsanie wody z palców, wytrzepywanie piasku z rękawa itp.